Mencapai sasaran sifar bersih dalam dunia binaan tidak cukup dengan mengurangkan penggunaan tenaga semata-mata – ia menuntut perubahan cara kita merancang, membina dan menggunakan bangunan sepanjang hayatnya. Kini, karbon terbenam (embodied carbon) – iaitu pelepasan karbon daripada bahan dan proses pembinaan – menjadi fokus utama kerana pelepasan ini berlaku sebelum bangunan digunakan.
Karbon terbenam merangkumi semua pelepasan daripada perlombongan bahan mentah, proses pembuatan, pengangkutan dan pemasangan di tapak binaan. Dalam banyak projek, lebih 80% jumlah pelepasan sepanjang hayat bangunan berlaku dalam fasa awal ini.
Oleh itu, strategi reka bentuk kini mesti mengimbangi antara karbon operasi dan karbon terbenam. Beberapa pendekatan terbukti berkesan: mengecilkan grid struktur untuk mengurangkan penggunaan keluli dan konkrit, menggabungkan bahan hibrid seperti kayu dan konkrit, serta mengehadkan pembinaan ruang bawah tanah yang berintensif karbon.
Pengudaraan semula jadi, pemilihan bahan rendah karbon, dan pengoptimuman fasad turut memainkan peranan besar. Selain itu, penyesuaian semula bangunan sedia ada (adaptive reuse) lebih baik daripada meroboh dan membina semula – kerana ia boleh menjimatkan sehingga 25% daripada bajet karbon projek.
Profesor Bellew turut menekankan bahawa bentuk bangunan yang kompleks atau struktur seperti “cantilever” mungkin menarik dari sudut visual, tetapi biasanya membawa beban karbon yang tinggi. Justeru, kesederhanaan dan kefungsian semakin diiktiraf sebagai lambang keanggunan moden dalam seni bina lestari.
Namun, pengurangan karbon sahaja tidak memadai. Pembentangan ini mengajak kita bergerak ke arah reka bentuk regeneratif – satu pendekatan holistik yang bukan sahaja meminimumkan kesan buruk, malah memberi sumbangan positif kepada ekosistem dan masyarakat. Ini termasuk pemulihan biodiversiti, penanaman semula dan membina hubungan harmoni antara manusia dan alam.
Ringkasnya, setiap keputusan dalam reka bentuk dan pembinaan hari ini perlu menjawab satu soalan penting: “Adakah tindakan ini menyembuhkan atau merosakkan kehidupan?” Jika kita memilih untuk menyembuhkan, jalan ke arah masa depan yang mampan dan sifar bersih terbuka luas di hadapan kita.
Artikel berkaitan
Bahagian 1: Dari Busut Anai-anai ke Seni Bina – Belajar daripada Alam untuk Reka Bentuk Mapan
